Kriptoda başkaları alırken satmak, başkaları satarken almaya dair

Kriptoda bilişsel yanlılık serimizin ikinci kısmında Çok Özgüven Yanlılığı, Yanlış Eşsizlik Yanılgısı, Yanlış Fikir Birliği Etkisi’nden bahsedeceğiz. Yatırım ve trade alanındaki birçok kişinin bildiği üzere sıklıkla söz edilen bir tabir vardır: “Herkes alıyorken sat, herkes satıyorken al.” İlgili tabir her ne kadar mantıklı ve kelamda kolay olsa da bu tabirin şahıslar tarafından nasıl yanlış anlaşıldığı üzerine birkaç kelam etmek gerekmekte. Beşerler sahip oldukları birtakım bilişsel yanlılıklardan ötürü kendilerinin herkesten ayrışabilerek “farklı” düşünebildiğini tez ederler. Artık daima birlikte bu fikir yapısına yol açan kimi bilişsel yanlılıklara bakalım:

Aşırı özgüven yanlılığı

Kişilerin kendi fikirlerine, yeteneklerine, potansiyeline objektif olarak makul olandan daha fazla güvenme eğilimidir. Neredeyse herkes kendisine çok güvenmekte ve ortalamadan üstün olduğunu düşünmektedir. Örneğin yapılan bir çalışmada üniversite öğrencilerinin büyük bir çoğunluğunun en âlâ yüzde 30’luk kesimde bulunduğunu düşündüğü görülmüştür lakin bu türlü bir şey varsayım edeceğiniz üzere matematiksel olarak mümkün değildir. Bu yanlılığın makus yanıysa kişinin kendi kararlarının gerçek olduğunu, kendi seçimlerinin daha düzgün olduğunu ve eninde sonunda kendisinin haklı çıkacağını düşünmesidir. Hasebiyle bir mühlet sonra kişiyi yanılgıya ve yanlış yaptığı süreçlerde gereğinden fazla kalarak ziyan etmesine sürükler.

Birçoğumuz parayı en çok kendimizin hak ettiğini, potansiyelimizin başkalarından çok daha âlâ olduğunu, trade ve yatırım işini süratlice kavrayıp marketi başkalarına nazaran daha güzel kavrayabildiğimizi düşünme yanlılığına sahibiz. Bilhassa birinci süreçlerdeki muvaffakiyetten sonra bu fikirlerimiz daha da pekişmekte ancak sonrasında piyasanın gerçekleri bir bir yüzümüze çarpmaktadır. Bir anda çok fazla para kazanmak ya da art geriye yararlı süreçler yakalamak bireylerin daha fazla risk almasını ve açgözlü hale gelmesini, kendine itimadının daha da artmasını ve tabiri caizse “market yapıcı” olduğunu düşünmesini sağlayabiliyor.

Aşırı özgüven yanlılığına dair şahsî bir tecrübemden bahsetmek istiyorum. “Price Action” ile birinci tanıştığımda paper-trading yapmak yerine 20 dolar üzere sembolik bir fiyatla 5x’lik süreçler alıyordum (Bunun nedenlerini öteki bir yazımızda açıklayabilirim). Birinci aldığım 21 süreçten 19’u yararla, 2’si stopla sonuçlanmıştı (Hiçbirinde stop-loss kurmamıştım, 2 stopu da manuel atmıştım). 200 dolarlık ayırdığım marjin kasasını 450 dolarlara kadar getirmiştim, alışılmış ki özgüvenim çok artmış ve piyasayı koklayabildiğimi düşünmeye başlamıştım. Tüm bu süreçlere başlamadan evvel kendime bir checklist hazırlamış, süreçler sırasında trade günlüğümü aksatmamış (kesinlikle tutulmalı) ve prensiplerime sadık kalmıştım. Birinci ayı 2x’ten fazla bir karla kapattıktan sonra 20 dolarlık giriş rakamımı açgözlülüğümden ötürü 100 dolara çekmiştim (Normalde 20 işlemlik bakiyeyi dört sürece düşürmüş oldum). Süreç aldığım paritelerde tabiri caizse bir keskin nişancı üzere giriş noktalarını yakalamaya başladığımı hissediyordum. 21 işlemlik bu serinin akabinde girdiğim PEPE short pozu beklediğim üzere gitmeyerek beni zora sokmakla kalmadı, birebir vakitte 250 dolarlık karımı da tek süreçte kaybetmeme yol açtı. 100 dolarlık açtığım sürece PEPE üst gitgide ekleme yapmaya devam ettim (Halbuki stopumu evvelce koymalıydım ama optimistlik yanlılığına kapıldım ve short avı olduğunu düşündüm). Sürecin sonunda ise kaybettiğim şey sadece para olmadı, tıpkı vakitte 19 işlemlik kar serimi, özgüvenimi ve bir aylık vaktimi kaybettim.

Buna emsal bir öyküyü sizler de yaşamış olabilirsiniz, psikoloji ve risk idaresi açısından mentörlük yaptığım bireylerde de emsal öyküleri gördüğüm için buna başka bir başlık ayırmak istedim. Şahsî bir müşahede olarak birçok yeni kullanıcı eğitimlerden sonra pürdikkat süreçlere girmekte, yüksek kar oranlarıyla başlamakta fakat bir müddet sonra geliştirdikleri özgüvenle aksi orantılı olarak süreçleri kurgulamak için ayırdıkları vakit ve dikkat oranları düşmektedir; öte yandan risk ölçüsü ve yatırdıkları para ise artmaktadır. Hasebiyle bu noktada çok özgüven, bireylerin unsurlarını çiğnemelerine ve benim üzere tüm karlarını, emeklerini ve vakitlerini tek süreçte kaybetmelerine yol açmaktadır. Vakit geçtikçe süreç alma kaslarınız gelişmekte ve bu süreçler sizler için otomatize hale gelmektedir lakin dikkat eşiğiniz de emsal halde düşmektedir. Münasebetiyle her sürece birinci işlemlerinizdeki üzere dikkat kesilmeniz epeyce değerlidir.

Yanlış eşsizlik yanılgısı

Kimsenin bizim sahip olduğumuz özelliklere, yeteneklere, niyetlere sahip olmadığını yani bizim üzere olmadığını düşündüğümüz bir yanılgı biçimidir. Birçok kişi “Piyasaların bilakis hareket et”, “Herkes yükseliş bekliyorken sat; düşüş bekliyorken al” üzere telaffuzlara başvurmakta ama aslında kişinin kendisi de o herkesin içerisinde bulunmakta. Dehşet ve açgözlülük endeksi üzere parametreler bu durumu hoş bir halde özetlemektedir. Bu yanılgıya kapılan bireyler çok özgüvenli bir formda kendilerinin piyasadan daha farklı düşünebildiğini, zıt psikolojiyle hareket edebileceğini ve herkesten daha zeki ve güzel olduklarını düşünerek kibirli bir yerden yaklaşmaktadır. Asıl zıt psikolojiye sahip bireyler borsanın en tabanda olduğu vakitlerde alım yapabilip en tepede olduğu vakitlerde satabilen kişilerdir.

Yanlış fikir birliği tesiri

Yanlış eşsizlik yanılgısının tersine yanlış fikir birliği tesirinde kişi, oburlarının kendisiyle birebir his, fikir ve inançlara sahip olduğuna inanır. Yani beşerler diğerlerinin niyet yapılarını ve davranışlarını değerlendirirken vakit zaman kendilerininkiyle olan benzerliğini abartır. Finansal piyasalarda da emsal halde şahıslar yükseliş bekledikleri vakit marketteki büyük oyuncuların da kendisi üzere düşündüğüne, düşüş beklediğinde onların da düşüş beklediğine inanır. Bunun birkaç nedeni bulunmaktadır: Öncelikle şayet piyasaya dair bir inanışa sahipsek muhtemelen diğerlerinden da etkilenmişizdir ve etkilendiğimiz diğerleri çoklukla bizlerle benzeri çerçevelere sahiptirler. Münasebetiyle duymak yahut görmek istediğimiz şeyleri bize sunan beşerlerle olduğumuz ve bunlar daima tekrarlandığı için güya herkes bu türlü düşünüyormuş üzere hissederiz. İkinci olarak başkalarıyla ortak noktada buluşmak bizlere verdiğimiz kararın yanlışsız olduğunu hissettirir. Üçüncü olarak benmerkezci bir bakış açısına sahibiz, vardığımız kararların doğruluğuna kuşku düşürmemek ismine insanların da bizim üzere düşündüğünü düşünüyoruz zira mantıklı olan bu olmalı! Son olarak bir sonraki başlıkta ele alacağımız doğrulama yanlılığına kapılabiliyoruz.

Var olan bu tesirden sıyrılabilmek ismine bir sürece girmeden evvel farklı bakış açılarından bakarak farklı senaryolar oluşturmalıyız. Sırf yükseliş yahut düşüş istikametli bakıyorsanız muhtemelen vakit zaman yanlış fikir birliği tesirine kapılıyorsunuzdur. Kendi fikirlerinizi yanlışlayacak senaryolar üzerine baş yormak en azından sizlere yedek bir plan da sunacaktır. Ayrıyeten takip ettiğiniz şahısların genel olarak benzeri fikir yapılarına sahip bireyler olup olmadıklarına dikkat etmelisiniz. Diğerleri size sadece duymak yahut görmek istediğiniz şeyleri veriyorsa bu size ekstra bir şey katmayacaktır. Toplumsal bir varlık olarak diğerlerinden etkilenmeye hayli müsaidiz, bilhassa de finansal piyasalarda herkesin bizimle tıpkı şeyi düşünmesi onun yanlışsız olduğu manasına gelmemektedir.

Kaynak : Coinkolik