Batık maliyet yanılgısı nedir? Kriptoda ne anlam ifade ediyor?

Tarih Mart 2022. Bitcoin yaklaşık 45 bin dolar düzeylerinde. Birçok kişi boğanın bitip bitmediğini, yükselişin tekrar başlayıp başlamayacağını düşünüyor. Shiba, Doge, Solana, Holo ve daha birçok coin’den batanlar ve güçlü olan insanların var olduğu bir ortamdayız. Çok yakın bir tanıdığım 89 dolar düzeyinden AVAX almıştı. 83 dolar düzeylerine gerileyen AVAX 103 dolara çıkarak 3 haneli sayılara ulaşmış ve sonrasında evvel 80 dolar civarlarında dolaşmış, akabinde 50’lere düşmüş ve en son tabana hakikat giderek 13,71 düzeyini görmüştü (uzun bir müddet sonra 8,71 ile en tabanını gördü). Pekala yakından tanıdığım bu kişi bu süreç boyunca ne yapmıştı?

Öncelikle ne yazık ki takip ettiği fenomenlerin neler söylediklerine bakıyordu. Birçok fenomen o devirde yükselişin devam edeceği konusunda takipçilerine öğütler veriyor, boğanın bitmediğini ve bu düzeylerin alım yapmak için en hakikat yerler olduğunu, güçlü olmak istiyorlarsa yükselişler kadar düşüşleri de değerlendirmeleri gerektiğini söyleyip duruyordu. Kripto Fenomenlerine Neden Güveniliyor? Toplumsal Ruhsal Bağlamda Bir İnceleme isimli serimizi incelerseniz insanların kriz anlarında hiç bilmediği bir alanda hangi süreçlerden kaynaklı olarak fenomenlerin dediklerini kendi davranışlarına temel aldığını anlayabilirsiniz.

Market döngüsünü bilmeyen ancak daima alım yapanlar

Şimdiki yazımızın konusuna dönecek olursak fenomenlerin de tavsiyeleriyle tanıdığım kişi için maliyet düşürme süreci başlamıştı. Yazıya başlamadan evvel kendisinden de teyit alarak maliyet düşürdüğü düzeyleri öğrendim. Birinci evvel 70 dolar, sonrasında 50 dolar ve en son 25 dolar düzeylerinden alım yapmış (alım yaptığı düzeylerin tam sayı olması farklı, bu da bir öteki yazımızın konusu olacak), maliyetlerini düşürdüğüne inanmıştı. Aslında hakikaten de maliyeti düşürmüş oldu, birinci alımını 89 dolardan yaptığı bir eseri daha alt düzeylerden eklemelerle maliyet açısından 50 dolar civarlarına kadar getirmişti ancak yaptığı şey mantıklı mıydı? Yaptığı şey herkesin çıkmak için maliyet noktasını beklediği bir ortamda düşen bir bıçağı tutmaya benziyordu. Kendi mantığına nazaran piyasa her alım yaptığı noktadan dönecek olsa çok büyük kârlar edecekti lakin her seferinde daha da düşmeye devam etmişti. Şayet market döngülerine dair en ufak bir bilgisi olsaydı zati ilgili bölgelerden alım yapmaması gerektiğini ve marketi izlemesi gerektiğini bilirdi. İşin özünde 89 dolar düzeyinden yaptığı alımı taşıması ve sürecinde stop (durdur) olmaması dahi sorunsalken alttan eklemeler yapması ziyanını daha da katlamıştı.

LUNA’da short açanlar

Benzer durumu LUNA krizinde de yaşamıştık. 119,55’lik tarihi doruğundan sonra 100 dolar civarlarında dolaşan LUNA 11 Mayıs 2022 tarihinde rezerv ve algoritmaya dayalı problemlere bağlı olarak neredeyse yüzde 100’e yakın bir düşüş yaşadı ve sıfıra hakikat gitti. Buradaki değişik olan nokta tecrübeli yatırımcılar ve trader’lar ellerindekileri satmaya ve short açmaya (düşüş istikametli pozisyon) çalışırken, piyasalar hakkında bilgisi olmayan şahısların fiyat düştükçe alım yapmaya devam etmesiydi. Tecrübeli şahısların yaptığı şey olayın piyasa açısından milyarlarca dolarlık ziyana sebebiyet verebileceğini, Bitcoin ve ardından altcoin’lerin daha da aşağılara gitmesine yol açabileceğini varsayım etmek ve riskli bir varlıkta bulunmak yerine ellerindekileri satmaya çalışmaktı. Öte yandan bilgisiz “yatırımcılar” ise “buradan yükselir” diyerek varlıklı olma hayali kuruyordu.

Her iki öykünün de ortak noktası şahısların varlıklı olma hayaliyle düşen bir bıçağı tutmaya çalışmasıdır. Üstelik bunu yapmaya çalışırken yanlarında ne bir eldiven (risk yönetimi) ne de devamında elinin kanamasını durduracak birinci yardım gereçleri (yedek planlar, psikoloji yönetimi) bulunmamaktadır. İlgili olayları psikolojide Batık Maliyet Yanılgısı olarak geçen kavram çerçevesinde yorumlayabiliriz.

“Bu kadar yatırım yaptık, boşuna mı gitsin?”

Batık maliyet yanılgısı uzun bir mühlet boyunca gerek maddi gerek zamansal gerek duygusal gerekse ruhsal açıdan yatırım yapılan bir şeye (yatırım aracı, ilgiler, okul vs.) başarısız olmasına yahut fonksiyonunu kaybetmesine karşın yatırım yapmaya devam etmektir. Bireyler yaptıkları onca yatırımın ve verdikleri emeğin boşa gitmesini istemediklerinden “Bu kadar yatırım yaptık, boşuna mı gitsin?” fikriyle davranışlarını devam ettirme eğilimindedirler. İşin özünde durumun kendisi epey mantıksızdır. Kişi bir şeyden ziyan etmekte ve ziyanını daha çok kaynak ayırarak, daha çok çaba ederek düzeltebileceğine inanmaktadır. Ancak hayattaki birçok şey çok oyunculu toplumsal ikilemlerden oluşmaktadır. Denetimin hepsi elimizde olmadığı üzere öteki insanların (finansal piyasalarda kurumların, büyük şirketlerin, hükümetlerin) yaptıkları şeylere bağlıyız. Hasebiyle düşünülmesi gereken nokta ferdi uğraşın her vakit kâfi olmayacağıdır. “Düzeleceğini hissediyorum”, “Buradan döner”, “Battı balık yan gider” diyerek paranızı heba etmek yerine “Zararın neresinden dönsem kârdır” mentalitesiyle hareket etmelisiniz.

Aptal yerine konmamak için yanılgılı davranışlarını devam ettirenler

Kişilerin batık maliyet yanılgısına kapıldığı durumlarda duygusal yaklaştıkları vurgulanmaktadır zira yapılan yatırım sırf para ve vakitten ibaret değildir. Harcanan emeğin yanı sıra kişi uzun bir mühlet boyunca beklediği ve hatta daha fazla kaynak ayırmaya devam ettiği için tabiri caizse “aptal” yerine konulduğunu hissetmektedir. “Aptal” olmadığımızı kendimize ispat etmek ismine ise davranışlarımızı sürdürme eğilimindeyiz zira vazgeçmek, bu vakte kadar koruduğumuz tüm fikir ve sürdürdüğümüz tüm davranışların yanlış olduğunu kabul etmek manasına gelmektedir.

Finansal piyasalar bağlamında bakıldığında yazının başında bahsettiğimiz her iki kıssada de bireyler “Zaten bu kadar ekleme yaptım ve bekledim, daha fazla da bekleyebilirim. Elbette bir yerden dönecektir” algısıyla optimistlik yanılgısına kapılmakta, daha fazla yatırım yapmaya devam etmektedir. Unutulmamalıdır ki bir eserin fiyatının ne kadar yükseleceğinin sonu olmadığı üzere düşeceğinin de hudut yoktur. LUNA krizinde görüldüğü üzere şayet gerçek risk idaresini sergilemezseniz paranızın tamamını kaybedebilirsiniz.

Gerektiğinde kangren olan kolu kesmelisiniz

Batık maliyet yanılgısı bizlere yatırımlarımız esnasında temel almamız gereken tek şeyin kaynaklarımız ve kazanma beklentimiz olmaması gerektiğini öğretmektedir. Bir sürece girmeden evvel ebediyen “En fazla ne kadarlık ziyanı kaldırabilirim?” fikrini edinmeli, kâr/zarar hesabını yapmalı ve gerektiği durumda kangren olan kolu kesip tüm bedeni kurtarmalısınız.

Batık maliyet yanılgısına kapılmanız için sadece mali manada ziyan etmenize gerek yok. Örneğin XRP yatırımcıları bir gün yükseleceği umuduyla çok uzun vakittir birebir noktada beklemektedir. Evet, tahminen bir gün sahiden yükselecek olabilir lakin kâr etmek maksadıyla yapılan bir yatırımda uzun bir müddet boyunca birebir yerde beklemek ne kadar mantıklı? Özetle yatırım kararlarınızda yapmanız gereken şey objektif bir formda dışarıdan bir gözle bakmaya çalışmak ve “Başkası bu durumda olsaydı nasıl bir tavsiye verirdim?” sorusuna verdiğiniz karşılıklar olabilir. Hakikat vakitlerde gerçek kararlar alabilmek için finans bilginizi geliştirmeli, piyasalarda daha fazla tecrübe kazanmalısınız. LUNA örneğinde bahsettiğim üzere bu stil krizlerin neye yol açacağını bilen bir kişi riskin ve endişenin had safhada olduğu bir piyasada bulunmak istemeyecektir. Tekrar emsal halde piyasalardaki döngülerin farkındaki bir kişi AVAX’ın yükseleceği üzere düşeceğini de fark ettiğinden bir müddet sonra ziyanda dahi olsa süreci kapatarak daha fazla para kaybetmenin önüne geçecek ve “kurtardığı” parasını ileride daha fazla kazanabilmek emeliyle kullanabilecektir.

Kaynak : Coinkolik